Ενημέρωση επί του θέματος από τον Δρ Πολιτικό Μηχανικό, Βασίλη Λεκίδη, ομότιμο ερυενητή και συντονιστή της ομάδας
Η αντισεισμική δόμηση των κτιρίων αποτελεί αναμφισβήτητα τον κύριο και καθοριστικό παράγοντα για την αντιμετώπιση του σεισμικού κινδύνου.
Στη χώρα μας, η οποία παρουσιάζει την υψηλότερη σεισμική επικινδυνότητα στην Ευρώπη, ο σχεδιασμός και η κατασκευή κτιρίων ικανών να δέχονται με ασφάλεια τις σεισμικές καταπονήσεις, αποτελούσε και αποτελεί βασική προτεραιότητα της Πολιτείας.
Στην κατεύθυνση αυτή τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλά και σημαντικά βήματα, κυρίως με τη θεσμοθέτηση αυστηρών Αντισεισμικών Κανονισμών, που παρέχουν στα σύγχρονα κτίρια υψηλό επίπεδο αντισεισμικής ασφάλειας. Φυσικά δεν έχουμε κανονισμούς μόνο για τα νέα κτήρια αλλά και για την ενίσχυση των υφισταμένων . Θεσμικό πλαίσιο προσεισμικών ελέγχων τόσο σε πρωτοβάθμιο όσο και σε δευτεροβάθμιο επίπεδο. Θεσμικό πλαίσιο για μελέτες επεμβάσεων, ΚΑΝΕΠΕ. Ευρωκώδικες για αντισεισμική δόμηση, Κανονισμοί οπλισμένου σκυροδέματος, μεταλλικών κατασκευών, κτηρίων από τοιχοποιία.
Με το δεδομένο όμως ότι ο πρώτος Αντισεισμικός Κανονισμός εφαρμόσθηκε στην Ελλάδα το 1959 και η πρώτη σημαντική βελτίωσή του έγινε το 1985, ενώ το 1995 έγινε ο πρώτος σύγχρονος κανονισμός με τις νέες ζώνες σεισμικής επικινδυνότητας, δημιουργείται εύλογα το ερώτημα για το πόσο ασφαλή μπορεί να είναι τα κτίρια που κατασκευάστηκαν πριν το 1959 ή ακόμα και πριν το 1985. Επειδή τα νέα κτήρια πλέον είναι ασφαλή λόγω του υψηλού επιπέδου που παρέχουν οι σύγχρονοι κανονισμοί.
Το ερώτημα αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία όταν αφορά κτίρια συνάθροισης κοινού ή κρίσιμων λειτουργιών, όπως κατά κανόνα είναι τα κτίρια Δημόσιας και κοινωφελούς χρήσης, και κυρίως τα νοσοκομεία, σχολεία, κτίρια διοίκησης, τηλεπικοινωνίας, παραγωγής και μεταφοράς ενέργειας, πυροσβεστικοί σταθμοί, κ.ά.
Είναι προφανές ότι η χρονική περίοδος που μελετήθηκε και κατασκευάστηκε ένα κτίριο, μολονότι αποτελεί κρίσιμο στοιχείο (γιατί παραπέμπει άμεσα στον ισχύοντα τότε αντισεισμικό κανονισμό, στην ποιότητα των υλικών και στην τεχνολογία που χρησιμοποιήθηκε ), δεν αρκεί για την εκτίμηση της αντισεισμικής του επάρκειας .
Υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν την σεισμική συμπεριφορά των κτιρίων που έχουν κατασκευαστεί στην ίδια χρονική περίοδο, η αναζήτηση και ο εντοπισμός των οποίων αποτελεί μια εξαιρετικά δύσκολη και δαπανηρή εργασία.
Και αυτό διότι σε πολλές περιπτώσεις οι μελέτες των κτιρίων έχουν χαθεί ή είναι δύσκολο να ευρεθούν, άλλα και όταν είναι διαθέσιμες, είναι δύσκολο να διαπιστωθεί η ακριβής εφαρμογή των.
Αυτό σημαίνει ότι πολλά κατασκευαστικά στοιχεία, που είναι καθοριστικά για τη σεισμική συμπεριφορά ενός κτιρίου, όπως για παράδειγμα οι οπλισμοί, οι διατομές στοιχείων που έχουν επενδυθεί, η ποιότητα των υλικών, η θεμελίωση, κ.α., είναι αδύνατο να ελεγχθούν οπτικά και απαιτείται η χρήση μεθόδων που είναι δαπανηρές, αλλά κυρίως προϋποθέτουν τη μερική ή ολική διακοπή της λειτουργίας του κτιρίου.
Ο προσεισμικός έλεγχος των κτιρίων Δημόσιας και κοινωφελούς χρήσης αποσκοπεί στην εκτίμηση του επιπέδου της ασφάλειας που παρέχουν τα Δημόσια και κοινωφελή κτίρια έναντι των μέγιστων πιθανοτικά αναμενόμενων σεισμικών δράσεων στην περιοχή που ευρίσκονται.
Κτίρια που στεγάζουν νοσοκομεία, σχολεία, δημόσιες υπηρεσίες, υπηρεσίες εξυπηρέτησης κοινού, τηλεπικοινωνιακές μονάδες ή μονάδες παραγωγής ενέργειας, υπάγονται στην κατηγορία των κοινωφελούς χρήσης κτιρίων, ανεξάρτητα από το ιδιοκτησιακό καθεστώς στο οποίο ευρίσκονται.
Από τα αποτελέσματα του ελέγχου αυτού θα εξαρτηθεί η λήψη των απαραίτητων μέτρων για την προστασία του κοινού που συναθροίζεται σε αυτά και για την εξασφάλιση των κρίσιμων λειτουργιών τους.
Ο Ταχύς Οπτικός Έλεγχος ( ΤΟΕ) γίνεται σε όλα τα κτίρια Δημόσιας ή κοινωφελούς χρήσης και αποσκοπεί στην καταγραφή των κτιρίων αυτής της κατηγορίας και στην πρώτη αποτίμηση της σεισμικής των ικανότητας, με βάση στοιχεία που συλλέγονται και καταγράφονται στο ειδικό ΔΕΛΤΙΟ ΕΛΕΓΧΟΥ που περιέχεται σ’ αυτό το τεύχος.
Από την επεξεργασία των στοιχείων του Δελτίου Ελέγχου, καθώς και από τις αναμενόμενες μέγιστες σεισμικές δράσεις ανά περιοχή για τα αμέσως επόμενα χρόνια, όπως θα εκτιμηθούν από τους αρμόδιους σεισμολογικούς φορείς, θα προσδιορισθούν οι προτεραιότητες για τον περαιτέρω έλεγχο ή την αναγκαιότητα λήψης άμεσων μέτρων.
Για όσα από τα κτίρια που θα ελεγχθούν με τη διαδικασία του Ταχέως Οπτικού Ελέγχου, μετά την επεξεργασία των στοιχείων από τον ΟΑΣΠ προκύψει, μη επαρκής δείκτης σεισμικής ικανότητας, θα ενημερωθούν οι αρμόδιοι φορείς προκειμένου να προβούν στη δεύτερη φάση του προσεισμικού ελέγχου, δηλαδή τον Δευτεροβάθμιο Προσεισμικό Έλεγχο. Από τον έλεγχο αυτό θα προσδιοριστούν τελικώς τα κτίρια εκείνα, για τα οποία θα απαιτηθεί η άμεση λήψη μέτρων για την προστασία του κοινού και των εργαζομένων σε αυτά ή η εκπόνηση μελέτης επισκευής-ενίσχυσης.
Επισημαίνεται ότι η διαδικασία του ΤΟΕ δεν αναστέλλει τις ευθύνες και υποχρεώσεις των αρμοδίων φορέων για τη λήψη άμεσων και επειγόντων μέτρων προστασίας του κοινού και των εργαζομένων από κτίρια που κρίνονται επικίνδυνα (τρωτότητα σε κρίσιμο βαθμό) σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία.
Φυσικά κατ’ αρχήν θα πρέπει να εστιάσουμε στα δημόσια κτίρια. Σε κάθε υποψήφια περιοχή όπου επιλέγεται να γίνουν ενισχύσεις σε ορισμένα κτίρια θα πρέπει να προηγείται αναλυτική μελέτη διακινδύνευσης-τρωτότητας του Πολεοδομικού συγκροτήματος με βάση την οποία να εφαρμόζεται μία πολιτική ενίσχυσης εκείνων των κατασκευών που ανήκουν στην υψηλή ζώνη τρωτότητας του οικισμού και όχι όλων των κατασκευών του Νομού. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να μειωθεί σημαντικά το κόστος προσεισμικής ενίσχυσης των δημοσίων κατασκευών. Μέσα στη ζώνη υψηλής τρωτότητας θα υπάρχουν μερικές δεκάδες κτίρια που θα χρήζουν ενίσχυσης και τα οποία θα πρέπει να ενισχυθούν με μελέτες ειδικές αφού προηγηθεί δημόσιος διαγωνισμός. Όλοι οι προσεισμικοί πρωτοβάθμιοι έλεγχοι που έγιναν μέχρι τώρα θα ληφθούν υπόψη ως πίνακας προτεραιοτήτων.
Σήμερα μετά τους σεισμούς στην Τουρκία είναι αναγκαία η επίσπευση του προσεισμικού έλεγχου κατ αρχήν για τα δημόσια κτήρια.. Ήδη το αρμόδιο Υπουργείο έχει προβεί σε πρωτοβουλίες για άμεση επίσπευση του προσεισμικού ελέγχου. Ο ταχύς οπτικός έλεγχος πρέπει να επεκταθεί και στις παραδοσιακές κατασκευές, τις μνημειακές κατασκευές και τους παραδοσιακούς οικισμούς των Ελληνικών πόλεων. Τα κατά τόπους τμήματα του Τεχνικού Επιμελητηρίου μέσα από διαδικασίες προκηρύξεων και εγγραφής στο μητρώο προσεισμικού ελέγχου μπορούν να συμβάλλουν στην επίσπευση των προσεισμικών ελέγχων για την ελληνική επικράτεια.
Συγκεκριμένα κατατέθηκε ο Νόμος 5037/28.3.23 και η ΚΥΑ ΦΕΚ 2943/4.5.23 όπου:
- Ανατίθεται στο νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου «Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας» (Τ.Ε.Ε.) η υλοποίηση δράσης για τη διενέργεια πρωτοβάθμιου και δευτεροβάθμιου προσεισμικού ελέγχου των κτιρίων, που στεγάζονται φορείς του Δημοσίου και του ευρύτερου δημόσιου Τομέα καθώς και κρίσιμες εν γένει λειτουργίες του ιδιωτικού Τομέα. Παράλληλα, ο «Οργανισμός Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας» (Ο.Α.Σ.Π.) διατηρεί την εποπτεία της υλοποίησης του προαναφερόμενου ελέγχου καθώς και την ανάπτυξη, συντήρηση και λειτουργία της ηλεκτρονικής πλατφόρμας καταγραφής των σχετικών αποτελεσμάτων. Προς τούτο, το Τ.Ε.Ε. και ο Ο.Α.Σ.Π. συνεργάζονται με την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας (Κ.Ε.Δ.Ε.).
- Προβλέπεται η δυνατότητα χρηματοδότησης των προαναφερόμενων δράσεων από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το ΕΣΠΑ, το Πράσινο Ταμείο, το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης και λοιπά αναπτυξιακά Προγράμματα ευρωπαϊκά ή διεθνή.
Στο επίκεντρο των ελέγχων τίθενται τα δημόσια κτίρια, ενώ προτεραιότητα θα δοθεί στα σχολεία και στα νοσοκομεία, κτίρια που εκτιμάται ότι ανέρχονται σε 20.000. Ο πρωτοβάθμιος έλεγχος θα είναι υποχρεωτικός και στη συνέχεια εφόσον απαιτηθεί θα γίνεται και δευτεροβάθμιος έλεγχος. Όταν ολοκληρωθεί ο προσεισμικός έλεγχος σε σχολεία και νοσοκομεία, θα πραγματοποιηθεί έπειτα έλεγχος σε άλλα δημόσια κτίρια που υπολογίζονται από 35- 45 χιλιάδες.
Σκοπός των προσεισμικών ελέγχων, οι οποίοι σύμφωνα με πληροφορίες υπολογίζεται να ολοκληρωθούν σε ορίζοντα 6 έως 8 μηνών, θα είναι η καταγραφή και εκτίμηση της σεισμικής διακινδύνευσης τους προκειμένου να καθοριστούν οι προτεραιότητες σε εθνικό επίπεδο ώστε να ληφθούν περαιτέρω μέτρα, εφόσον απαιτούνται.
Ηδη τις πρώτες εβδομάδες του Νοέμβρη ο ΟΑΣΠ ανήρτησε στην ιστοδελίδα του την ηλεκτρονική πλατφόρμα απογραφής ΚΤΗΡΊΩΝ, ώστε οι αρμόδιες υπηρεσίες των υπουργείων Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, Παιδείας και Θρησκευμάτων, Υγείας και Προστασίας του Πολίτη, σε συνεργασία με την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος (ΚΕΔΕ), να καταχωρήσουν τα στοιχεία ταυτότητας των κτιρίων αρμοδιότητάς τους εντός δύο μηνών.
Αρμόδιος φορέας για την καταχώριση των στοιχείων ταυτότητας των κτιρίων στην ηλεκτρονική πλατφόρμα απογραφής κτιρίων του ΟΑΣΠ είναι ο φορέας που έχει την ευθύνη της λειτουργίας και ασφάλειας των κτιρίων και εγκαταστάσεων, ενώ ειδικά για τα δημόσια σχολικά κτίρια είναι οι δήμοι.
Ταυτόχρονα, το ΤΕΕ προβαίνει σε όλες τις απαιτούμενες ενέργειες για τη δημιουργία «Ηλεκτρονικού Μητρώου Μηχανικών», καθώς και τη διαδικασία κατάρτισης των μηχανικών σε συνεργασία με τον ΟΑΣΠ και τον Σύλλογο Πολιτικών Μηχανικών Ελλάδος, προκειμένου μετά την απογραφή των κτιρίων να ξεκινήσει άμεσα η διενέργεια των ελέγχων. Από το μητρώο αυτό των Μηχανικών θα επιλεγούν οι ελεγκτές Μηχανικοί που θα διενεργήσουν τον προσεισμικό έλεγχο με καθορισμένες αμοιβές.
Οι έλεγχοι αυτοί θα γίνουν, κατά σειρά προτεραιότητας, σε κτίρια που στεγάζονται δημόσιες και ιδιωτικές εκπαιδευτικές μονάδες όλων των βαθμίδων, δημόσια και ιδιωτικά νοσοκομεία και κέντρα υγείας, υπηρεσίες της Ελληνικής Αστυνομίας, του Πυροσβεστικού Σώματος, δημόσιες επιτελικές υπηρεσίες για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών από σεισμό και, εν συνεχεία, στα υπόλοιπα κτίρια.
Έτσι το υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, σε συνεργασία με τον Οργανισμό Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας και το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, ξεκινά από αρχές του Νοέμβρη τις διαδικασίες για το πρόγραμμα υποχρεωτικού προσεισμικού ελέγχου, δίνοντας έμφαση κυρίως στις κρίσιμες υποδομές της χώρας, στα κτίρια που στεγάζονται σχολεία, νοσοκομεία, πανεπιστήμια, αστυνομικά τμήματα και πυροσβεστικοί σταθμοί.
Σκοπός του προγράμματος είναι:
- Αρχικά να εντοπιστούν τα κτίρια που παρουσιάζουν δομικά προβλήματα, όπως ρηγματώσεις σε φέροντα και μη φέροντα στοιχεία, εκτεθειμένος ή διαβρωμένος οπλισμός λόγω ελλιπούς συντήρησης, κακοτεχνίες, καθιζήσεις κτλ. και για τα οποία θα πρέπει να ληφθούν άμεσα μέτρα.
- Να καταγραφούν τα κτίρια της χώρας στα οποία στεγάζονται κρίσιμες εν γένει υποδομές του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα.
- Να βαθμονομηθούν τα κτίρια αυτά ως προς τη σεισμική τους διακινδύνευση σύμφωνα με τη μεθοδολογία του ΟΑΣΠ και ανάλογα με την κατάταξή τους να ακολουθήσει δευτεροβάθμιος προσεισμικός έλεγχος, εφόσον κριθεί απαραίτητο.
Είναι η πρώτη φορά όπου θεσπίζεται σαφές πλαίσιο άμεσου προσεισμικού ελέγχου με υποχρεωτική εφαρμογή, ενώ έχει εξασφαλιστεί χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας στο ποσό των 32,5 εκατομμυρίων ευρώ για την υλοποίηση του έργου».
Το υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας επισημαίνει πως η αντισεισμική δόμηση των κτιρίων αποτελεί αναμφισβήτητα τον κύριο και καθοριστικό παράγοντα για την αντιμετώπιση του σεισμικού κινδύνου. Στη χώρα μας, η οποία παρουσιάζει την υψηλότερη σεισμική επικινδυνότητα στην Ευρώπη και έκτη παγκοσμίως, ο σχεδιασμός και η κατασκευή κτιρίων ικανών να δέχονται με ασφάλεια τις σεισμικές καταπονήσεις, αποτελούσε και αποτελεί βασική προτεραιότητα της Πολιτείας. Στην κατεύθυνση αυτή τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλά και σημαντικά βήματα, κυρίως με τη θεσμοθέτηση αυστηρών Αντισεισμικών Κανονισμών
Σχημα 1.: Κατανομή του κτηριακού αποθέματος ανάλογα με τον χρόνο κατασκευής τους , κάτι που χαρακτηρίζει την τρωτότητα τους.
Παράλληλα με το παραπάνω πρόγραμμα επιχειρησιακά ισχύει το πρόγραμμα μετασεισμικών ελέγχων και η διαλογή των κτηρίων σε πράσινα κίτρινα και κόκκινα για το βαθμό απομείωσης της σεισμικής τους αντοχής. Στα κόκκινα και σε σημαντικό αριθμό των κιτρίνων εφαρμόζεται το πρωτόκολλο ενίσχυσης με βάση τον ΚΑΝΕΠΕ.
Μην ξεχνάμε ότι στην χώρα μας υπάρχουν οι ζώνες σεισμικής επικινδυνότητας που συνεχώς επικαιροποιούνται και η καταγραφή τρωτότητας οικισμών μέσα από το πρόγραμμα ΕΠΑΝΤΥΚ που κατατάσσει την τρωτότητα των οικισμών με αναλυτικούς δείκτες και συνεπώς γνωρίζουμε πολύ καλά τον σεισμικό κίνδυνο ανα περιοχές, κάτι που δεν γίνεται για τους υπόλοιπους κινδύνους.
Τέλος δεν θα πρέπει να ξεχνάμε τους γενικότερους στόχους της αντισεισμικής θωράκισης που αποτελούν τον πυρήνα της αντισεισμικής πολιτικής και του αντισεισμικού σχεδιασμού στη χώρα μας :
- Τη συνεχή βελτίωση της αντισεισμικότητας των κατασκευών.
- Την αναβάθμιση υφισταμένων κατασκευών που σχεδιάσθηκαν με παλιούς κανονισμούς.
- Τη συνεχή ενημέρωση και εκπαίδευση του πληθυσμού
- Την εξασφάλιση ετοιμότητας του κρατικού μηχανισμού
- Τη δημιουργία αποτελεσματικών μηχανισμών επέμβασης
- Την επαρκή στελέχωση των αρμοδίων φορέων με εξειδικευμένο προσωπικό.
- Την ενίσχυση της εφαρμοσμένης έρευνας και τεχνολογίας σε θέματα αντισεισμικού σχεδιασμού και προστασίας
- Τον χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό που να στηρίζεται σε μικροζωνικές μελέτες.
- Τον ποιοτικό έλεγχο και την εφαρμογή προγραμμάτων διασφάλισης ποιότητας στις κατασκευές